खतरामा नेपालसहित हिमालय क्षेत्रको जैविक विविधता

काठमाडौँ –  विश्वको तापक्रममा १।५ डिग्री सेल्सियसको वृद्धिलाई अझै बढ्न नदिने हो भने पनि हिन्दु कुश हिमालय क्षेत्रको जैविक विविधता र परिस्थितिमाथिको खतरा टर्ने छैन ।

इन्टरनेशनल सेन्टर फर इन्टिग्रेटेड माउन्टेन डेभलपमेन्ट (आइसीआइएमओडी)को पछिल्लो प्रतिवेदन अनुसार हिन्दु कुश हिमालयन क्षेत्र जलवायु परिवर्तन र बढ्दो मानव हस्तक्षेपबाट निकै प्रभावित छ ।

तापक्रम वृद्धिबाट केही प्रजातिलाई फाइदा भए पनि अधिकांश प्रजातिमा नकारात्मक असर परिरहेको छ । हिमालय क्षेत्रमा पात झर्ने र फुल्ने समय परिवर्तन भएको प्रतिवेदनले देखाएको छ । यसले बिरुवाको अस्तित्व कम गरेको छ र प्रजातिको जोखिमलाई खतरामा पारेको छ ।

उदाहरणका लागि पश्चिमी हिमालयको अल्पाइन अदुवा रोस्कोइया प्रजातिहरूमा फिनोलोजी परिवर्तन भइरहेको छ, जसले पाकिस्तान–नियन्त्रित कश्मीरको गिज्जर उपत्यकामा पहेँलो अमेरिलिस फूल समय भन्दा पहिले नै फुलिरहेको छ ।

हिमालयन रोडोडेन्ड्रन जसलाई हामी गुराँस भन्छौँ यो नेपाल र आसपासका क्षेत्रमा कहिले समय भन्दा पहिले र त कहिले समयभन्दा ढिलो फुल्न थालेको छ । उत्तर पूर्वी चीनमा फूलहरू फुल्ने समय प्रति वर्ष एक दिनले बढेको छ ।

तापक्रम बढेपछि हिमपातको ढाँचामा आएको परिवर्तनले रुखको रेखामा पनि परिवर्तन आएको छ । हिमालयन पाइनजस्ता धेरै वनस्पति प्रजातिहरू भारतको पश्चिमी हिमालय क्षेत्रमा प्रति दशक ११ देखि ५४ मिटरको दरले माथि सर्दै छन् ।

जुनिपेरस पोलीकार्पस सहित झाडी प्रजातिको ट्रीलाइन ४,००० मिटर माथि पाइन्छ । सिक्किमको हिमालयमा लगभग ९० प्रतिशत स्थानीय प्रजातिहरू प्रति दशक २७.५३ देखि २२.०४ मिटरको दरले विस्थापित भएका छन् ।

पूर्वी लद्दाखको उत्तर–पश्चिम हिमालयमा पाइने पोटेन्टिला पाल्मिरिका लगायतका धेरै प्रजातिहरू करिब १५० मिटर माथि सरेका छन् । यस्ता परिवर्तन नेपाल सहित भारत र चीनको तिब्बत स्वायत्त क्षेत्रमा पनि देखिएका छन् ।

जबकि अधिकांश अल्पाइन क्षेत्रहरू यी भिन्नताहरूको परिणाम स्वरूप हरियो बनेका छन् । बढ्दो सहरीकरण, उच्च उचाइमा खेती, खडेरी तथा मानवीय दबाबका कारण केही क्षेत्रमा हरियाली घटेको छ । प्रतिवेदनमा भनिएको छ, आक्रामक प्रजातिहरूको फैलावटबाट स्वदेशी इकोसिस्टमको स्वास्थ्य, स्थिरता र उत्पादकता पनि खतरामा परेको छ ।